martes, 14 de junio de 2016

EL LAZARETO DE VALENÇA





Estamos en 1885, en Valença. En esta zona do cais (muelle)  se ubicaba el lazareto, según se inspira el autor del Apropósito " EL LAZARETO DE VALENÇA" que les voy a mostrar.

La barca de pasaje desde Tui, salía aproximadamente de este lugar, para recalar en el cais de Valença, que está al frente.



En esta época, faltaba un año para la inauguración de Puente Internacional





Los viajeros continuaban el viaje en tren por la recién inaugurada vía férrea


Pero que aconteció en 1885 en Europa: Una pandemia de cólera.


  El bacilo del cólera
 Noticia de Frao de Vigo hace 130 años


El Lazareto de Tui, ya más tarde de 1885. Estaba detrás de la aduana actual. Ese edificio blanco.


España, allá en el primer tercio  del siglo XIX y hasta finales del mismo, hubo varias pandemias de la enfermedad del cólera, que produjo una mortandad de población de 800 mil personas ( tener en cuenta que la población en nuestro país era  en el añol 1800 de 11.5 millones de habitantes).
Desde el 1833 aparece en España un brote de esta enfermedad en el puerto de Vigo. En 1884 se descubre el origen de la enfermedad en forma de bacilo. Es infecciosa, produce diarreas, vómitos, y la muerte por deshidratación. En 1885 una gran epidemia afectó a toda Europa. En las fronteras se controlan los cordones sanitarios, las cuarentenas y las medidas de higiene. Se crean los lazaretos, el primero en esta zona: El Lazareto de San Simón en la ría de Vigo, el de Tui y Valença do Minho en Portugal.

Y aquí mismo en Valença, en 1885, se inspira D. Hipólito León, para escribir este Apropósito Cómico –Lírico Hispano-Portugués, a quien le puso música D. Prudencio Piñeiro. Estrenándose esta obra  en el Teatro –Circo Tamberlick  de Vigo en la noche el 18 de enero de 1885.






Con el libreto de esta pequeña obra, una fotocopia, de otra fotocopia… y  teniendo en cuenta la calidad, en otra hora, de las misma, tuve que hacer jeroglíficos para interpretar algunos párrafos, sin perder su contenido.


Quiero deciros que Apropósito, significa: Obra teatral pequeña. Es un Acto único.
Está escrito, parte, en un portugués macarrónico, en un mal portuñol. 
Esta obra, se represento, en Tui, en el Teatro Principal, no sé en que fecha. Pero uno de los actores era el Sr. Cendón, muy conocido en la ciudad, según me informan.



                                      !  TACHAN...!      SE ABRE EL TELÓN






fotografía de internet


Aparecen los “guardinhas”, formados, en el frente del lazareto de Valença, detrás de la verja que da al Cais (muelle), al mando está el sargento Peixoto. 


                                                    MÚSICA

Peixoto                     Muito olho co microbio
                                 Que non venha para cá
                                 Façan fogo a quen procure
                                 O cordao atravesar.

Guardinhas              Ben está, ben está   
                                Cá o bicho nao virá.

Peixoto.                  Cara o Minho ponhan todos,
                                Fique feito xa o cordao.
                                Que si o bicho cá se mete
                                Come á gente da naçao.
Guardinhas
                                 Ben está, ben está:
                                 Cá o bicho nao virá
                                 Cara ó Minho, cara a fera!
                                Um, dous, tres…
                                Nestes corpos, há coragem
                                            Portuguez!
                                E si ven o tal microbio
                                Catapun ….
                                Faremos todos fogos
                                  Pim!, Pam!, Pum!
 



 Non há microbio que se resista...


En el interior de las oficinas del lazareto,  están los aduaneros funcionarios, Fonseca y Pinto, los mandos por este orden, y  Margarida, la secretaria.

Fonseca.     Que esteja tudo no seu lugar. Non quero oubir unha queija dos quarentarios.                         Ouide  muito ben, ós de primeira clase, que eles son os que máis poden                               esbaranlhar.   Voçe   me oube.?
   
                   
                

Pinto.          Oubo senhor doutor. En disponerme-ei a facer milagros. Voçe nao desconhese                                   
                   que   tudo isto foi feito muito de preza. O Goberno encargou brevedade.

Fonseca.    Certo! Mais non é desculpa para o bom desempenho da nossa encomenda.

Pinto.         É, verdade, mais….

Guardinha.  Centinela alertaaa!- 

Fonseca.    Sim, sim. Olha, senhor Pintos. Ninguem oube.  Eu tenho para min que todo isto                 
                   é  uma asneira do noso Goberno.

Pinto.         ¡Ora esa!  Si é verdade que anda o bicho por lá, tamben cá temos o país cheo 
                  de  bichos.
Fonseca.   Tuda a casa é uma, mais e preciso guardar respeito ás disposiçaos. Eu só sinto    
                   e tenho pena pelo país que é quen paga e perde.

Pinto.         Sim, sim ( con tal que eu cobre e ganhe)

Fonseca.    Conta voçe con boas facendas e con sercicio?

Pinto.         ¿Bendito  seja Deus! O abastecimento é respeitabel! Pose voçe reconhecelo.

Fonseca.    Há bon chá?
Pinto.         Exquisito!

Fonseca.    Olhe que o  chá portugués  ten fama nas cinco partes do mundo, sobre tudo      
                   en Portugal.
Pinto.         Descuide o senhor.

Fonseca.    O asortimento dos vinos e bon?
Pinto.        Ha de todos: Verde, maduro, porto… ha gerez, tamben, como é facenda da Espanha
                  Os espanhois gosta muito de achar camaradas en todas as partes…

Fonseca.  E de boa calidade? ¡Olhe que so eles saben o que Deus lhes dá!

Pinto.        Posse voçe probalo.   ¡Margarida!     

Fonseca.   Mande tamen traser do de acá: é preciso reconhecerlo tudo.   Quen nao proba,   
               nao  pose  ter idea.

Margarida.          Chamou o senhor?

Pinto.                   Sim. Trasa unha garrafa de guerez, e  tamben do noso.


O sargento Peixoto entra no despacho dos funcionarios. Margarida, trae o vinho.
               
Peixoto                   Ben pela menina! Eres muito disposta. Eite de regalar um rapaciño
                               Para que seja teu homem ¿eh?. Merecelo ben, eres muito linda.
Margarida.             Obrigado.
Pinto.                     Si a ouviran cantar, gostarian mais dela.
Fonseca.               A menina canta ben?
Pinto.                    Como un papagaio na gaiola!
Peixoto.                Ha que ouvila!
Fonseca.              Eu a desafio

Durante el dúo de Margarida y Pinto servirán vinos, también ,  por el balizado exterior, a los guardinhas

                                                                              Música                                

                                                              
Fonseca.                Ista pinga é boa!
                               Da muito calor:
                               Con sosinho un trago
                               Dança o coraçao.
Peixoto                   Meu senhor Doutor
                               Con este cheiro come,
                               come todo batanhao.
Fonseca                 Ay, rapariga!
                               Uma cantiga
                               Hoxe te peço
                               Eu por favor.
Peixoto                   Canta que é dia
                               De algarabía
                               Canta que oube
                               Noso Doutor.
Margarida.             Diz o amo
                               Que si gana
                               No negocio
                               Muitos reis,
                               Que me compra
                               Brincos de ouro
                               Leque grande
                               E un anel
                               Naquel dia
                               Qué namoros!
                               Cuantos noivos!

                               Cuanto olhar!
                               Mais eu quero
                               A un sosinho
                               Que se chama
                               Zé do Cais.


                               Cana verde       (bailando)
                               Verde cana
                               Margarida
                               Danzará
                               Co seu noivo
                               Que é mui lindo,
                               O mais lindo
                               Do lugar!

Peixoto.                 Cana verde       (bailando)
                               Verde cana
                               Naquel dia
                               Danzarás!
Fonseca.                Oh quen fose   (bailando)
                               Teu amante
                               Para ir juntos
                               A brincar!

Guardinha         Centinela, alertaaa, navio con pasajem!
Peixoto.              Quén vai lá.?


 Se acerca por el río la lancha del pasaje de Tuy para recalar en el “Cais” Valençiano. Se escucha entre el pasaje una voz que dice:

Voz                     Todo el camino dale que dale! Qué habladora es!
D. Roque.           Señores, vamos, adelante!.
Viajeros.             Sí, vamos
Peixoto.              Nao pase ninguen de aquí. (haciendo con el sable una raya en el suelo)
                           Aquí acabouse o mundo e comenza Portugal
Sofia                   Si toos podemos vender a ozté zalú.
Peixoto.              Nao a precisamos comprar. A Espanha está hoje chea de bichos!
Villalón.               Tu sí que no estás mal bichu!
Peixoto.              Venha cá o bagajem! Lá ven o Direutor da saude.
                           Tenhan suas senhorías paciencia.
D. Roque.           Vamos a estar divertidos!
Sofia.                  Vaya unas cirimonias que tien los portugueses! Si yo viniese delante no sucedía
                            Esto. Ya se lo decía yo, Villalón, basta ver esa facha que tie ozté para 
                             que nos  encierren.

Villalón.               Calle Vd.  Señora. No vayamos a armar aquí una pelotera que no  
                           estamos en   nuestra tierra, eh?.

Peixoto.              Ás fumazas!

                             Vienen fumigadores y mozos para arrastrar el equipaje

Fonseca.             O bagajem primeiro.

                               Los mozos fumigan primero las maletas y después los baúles y los    
                              arrastran para dentro del lazareto.

Sofía.                    Bonitos quedarán mis vestidos con este incienso!
Fonseca.             Pasen os senhores. (evitando el contacto con los pasajeros)
Peixoto.              Asim se fan as coisas. Margarida, oh, Margarida!

Los pasajeros son fumigados ridículamente por Fonseca y todos toserán y estornudarán.

Sofía.                    Jezú. Qué barbariá!
Villalón.               Que no somus chorizus, amigu!
Fonsenca.           Isto nao faz mal, é muito sudabel para matar o bicho!
Villalón.               El bichu en la mía tierra, mátasele por la mañanita con otra cosa!
Sofía.                    Basta por Dios que me ahogo! Ejem! Ejem
D. Roque.           Yo también
Todos                   Ay!. Ay! A! (poniéndose las manos en el estómago, e inclinándose)
Fonseca.             Eh  ¿Há novedades? ¡Diabo! serán istes casos sospeitoso?. (pulsando a varios y
                               aislando los dedos con un pañuelo)  Nao ha novedade, nao.
Sofía                     Despáchenos Vd. pronto que venimos molestados y queremos descansar.
D. Roque             Si, hombre, no nos maree Vd. más.
Fonseca.             Posem pasar ó interior. ¡ Senhor Pintos! Habilitaçao para estes cabaleiros.
Sofía.                   Y diga ozté ¿vamos a estar aquí mucho tiempo?
D. Roque             Conviene saberlo.
Villalón                 Sí, que se sepa
Fonseca.              A orden, por en cuento, é para sete días.
Viajeros               vamos a estar divertidos.
Sofía.                   Dios de mi alma!

Peixoto.               O diabo de rapariga… nao me ten en conta.
                            Nao conven uma mulher que engana á dois  ó  mesmo tempo. Sospira 
                            pelo Doutor Fonseca e diz que gosta de min….Ora esa!
                            Oh Margarida! Conmigo nao gastas  brincadeiras, nao!
                            Cómo ó caso de chegar e facer  uma atrocidade!

Centinela.              Alertaaa!

Peixoto                  Eh? 
            
Guardinha          Dois pasajeiros: un cura e un francés

 Peixoto               Quen vai lá
               
El Cura                 Hijo mio!  !Caballero militar!

Peixoto                 Pae, venerabel pae

Francés                 Bonjour!  (queriendo pasar)  Messieurs je venx qu´on me laisse passer.

Guardinha            Atraz

Cura                      (Haciéndole señas a Peixoto, para hablar con él aparte). ¡ Hijo mío!...

El francés armó una trifulca  y no tuvieron las autoridades aduaneras más remedio que detenerlo y mandarlo al juez por su conducta y por la falta de respeto.

Peixoto.              Leven ó  Juiz,esta fera. Entreguen este parte. (dirigiéndose a los 
                          guardinhas)
  
   Saquen o ferro do coiro. ( los guardinhas calan la baioneta y escoltan al      francés)
                         Para que sepa Deus con quen se mete!

Sofía y resto.    Esto no es vivir! Ezte no es lazareto ni es na! Que casa! No hay ma que una
                               sala pa todos.

                              Porque zaben que tengo
                               Bastante ciencia.
                               Pus ya lo creo!
                               Como yo, ya no hay otra
                               Con ma jaleo.
               
                               No me fumigue
Sofía                     Zeñó Doctor?
                               Que ya no puedo
                               Con tanta tos.
                               Si constipada
                               Yo llego ayá
                               Nadie me larga
                               Una palmá.
Viajeros               Muy bien chica. Viva tu tierra!
Villalón                 Eso que está costipada, es una disculpa.
                               Cantaré al estilo de mi tierra que en donde se cosechan las manzanas
                               Aquella fruta prohibida, estamus?
Fonseca               Sim, sim!
                                                               Música
                                                                             
Villalón                 Dices tú que te costipas
                               Eso non o digas nunca
                               Si non sabes cantar chica,
                               Non será mia la culpa.
                               Non tosas, niña non tosas,non
                               Que si tu toses
                               Mas toso yo.
Viajeros               Bravo! Bravo!
Villalón                 ( a Fonseca)
                               Que tal,eh? Ha oidu en su vida algu como estu?
Fonseca               Nao. Gosto mais da rapariga.
Sofía                     Gracias Doctor. Arguno había de jaserme justicia.
Fonseca               Nao e lisonja!

Villalón                 Y diga. ¿ A que hora se almuerza en este buchinche?
Fonseca               Eh! Nao  sei o qué é buchinche!
Villalón                 Buchinche, llamasele en España a un Lazareto… comu este.
Fonseca               Cá nao. Chamase Lazareto ou Lazarote, o mesmo ten.
D. Roque             Y cuando almorzamos?
Fonseca               Cuando os senhores quixerem. Agora mesmo si preciso.
Sofía                     A mí me abrió el apatito con la fumigación
Villalón                 Gustan Vd. almorzar?
Viajeros               Vaya si gustamos!
D. Roque             Con este vinagrillo tenemos un apatito desordenado.

                               Aparecen  en escena los guardiñas y el francés que vienen de Juez

 Guardinha          O dito, meu amigo. Os cincuenta mil reis nao os leva quedan
                             En depósito na casa do senhor Juiz.

Francés                Voulez-vous de l´argent?

Guardinha          Nos non precisamos de patacos, nen francos, nen de pesetas

Francés              Je n´ai plus d´argent que celui-ci
Guardinha          Nao precisamos nada; váese imbora que parte o convoy.
Francés                               Voulez vous de cigarret?
Guardinha          Oh! Xarutos sim!
Francés                               Adeieu! Adieu!.

Fonseca               Qué do homen aquel?
Peixoto                  Ficou arrumado?
                              
Guardinha          O senhor Juiz nao entendeu a sua lingua
                               Era francés, e o senhor Juiz valeuse de uma senhora que mora
                               Na rua Direita, 2º andar, que o fala ben!
Peixoto                               (Parece increibel que as mulheres mais co homens) Que dixo a Senhora?
Guardinha          Que o tal sujeito non sabe portuguez, mais que decir “marroto”. Que non
                               O ensinaron outra cousa, e que  él nao entende o que significa iso.
Fonseca               Oh cus diabos!  E o senhor Juiz que diz?                             

Guardinha          Que se fose imbora porque era inocente.
Peixoto                               ¡Ora esa!
Fonseca               Entao, que saco eu aquí?
Peixoto                               E eu ,meu amigo?
Fonseca               Oh, qué informalidade!
Peixoto                               E uma falta de atençao á estas duas autoridades, que fican cá na veira do
                               Minho.!
Fonseca               E indispensabel facer protesto. Vamos formulalo!
Peixoto                               Vamos lá.


                                Aparece Sofía en escena


Sofía                     No he podido  pasá ni esto. Qué almuerzo! Una tajá de carne asina, má tiesa
                               Que una correa, má negra que la carne de caballo. Y qué pan! Debieron 
                               Amasarlo con el agua que ha caído cuando la inundasion de Mursia. Solo así
                               Se ezplica su durez!
                               Y no hay má que carne y pan. Si pide ozté otra cosa, le preentan pan y carne pa                             variar. Por esto solo, piden una barbariá. Ya he perdió la cuenta de los reyez
                               Que cuesta: lo menos mil cuatrociento y pico.
                               Ay, Arberto,Arberto! Quien tié má que tú la culpa de tó esto! Si yo no te
                               Quisiera tanto, no eztaría aquí enjaulá.
                               Si no viene en el tren de  la tarde que yega al Miño a las tres, me dá una
                               Afisión.


Margarida           Precisa algo a senhora?
Sofía                   Una cama pa mi; quiero dormí la siesta y matá asina mis penillas.
Margarida           Un leito non ha. Por agora so ha dois e neles ditaronse sete pasageiros.
Sofía                   Y donde voy yo a dormí esta noche?
Margarida           Nao o sei. Todos juntitos.
Sofía                   Eztá bonito. Pué yo quiero una habitación pa mi sola!
Margarida           Pois nao ha. Todos na salita estao ben. Os centinelas poran orden si algue…
Sofía                   Y los centinelas aquí a que genero pertenecen?             
Margarida           Sao homens.
Varios                  No pensemos en dormir
Varios                   No pensemos en dormir
Margarida           Oh Credo! Que e isto?
Sofía                     Ezto es un infierno.



D. Roque             Queremos respirar
Villalón                 Qué camas, señor! Duras como esto… Señor Doctor?
Fonseca               Peço disculpas!
D. Roque             Aquí no podemos estar.
Villalón                 No hay más que dos camas para todus. Cree Vd. que en España
                               Nos estivamos para dormir.
D. Roque             La  comida no se puede atravesar!
Fonseca               Eu, senhores, nao tenho culpabilidade. Tudu isto foi feito
                               Provisionalmente. Agora mesmo paso un proteso o Goberno.


Villalón                 Vaya, señores, discurramos como hemus de matar el tiempou
Viajeros               Sí, matémole
D. Roque             Sentémonos a charlar.
Varios                   Eh patrón! Patrón!..
Pinto                     Chaman os senhores?
Villalón                 Cómu se mata el tiempo en este país?
Pinto                     leendo as folhas
Varios                   ja,ja,ja, As follas!
Pinto                     Sim, la na Espanha, chámase peródicos.
Viajeros               ¡Ah!
Villalón                 Y vd. como se llama
Pinto                     Antonio María Pinto Basto Leite Riveiro de Vasconcelhos.
Varios                   ja,ja,ja  Corte..corte.
Villalón                 No se mata el tiempo de otra manera en esta tierra?
Pinto                     Cá matase taoben, leendo as Lusiadas de Camoens
D. Roque             Hombre, eso no mata, entretiene mucho. Nosotros queremos
                               Matarlo.
Pinto                     Pois non sei como se mata.
Villalón                 Jugando, hombre, Qué se juega en este Lazareto?
Pinto                     Queren os senhores un baralho?
D. Roque             Qué es eso de un barallo?
Pinto                     La na Espanha, chámase uma baraga.
Viajeros               já, ja, já
Villalón                 No hay dominós?
Pinto                     Há
Villalón                 Quieren Vd. jugar?
Viajeros               Si, si, si
Villalón                 Traiga Vd. un dominó.
Pinto                     Vou por ele
Villalón                 Vaya, señores, coloquemonus y vamus a jugar el tanto de cama que
                               Nos corresponde para la noche.
D. Roque             Yo lo cedo sin jugar.
Villalón                 Juguemos otra cosa
Pinto                     Peguen-la, meus senhores. (entregando el dominó)
Villalón                 Que nos peguemus?
Pinto                     Os espanhois son o diabo!

                             Música

Viajeros               Tras, tris, tras, y tris, tras, tris
                               Que es lo que se juega aquí?
                               Tris,tras, tris y tras, tris,tras.
                               Cuanto vamos a jugar?

Uno                       Unas copas bien repletas
                               De ese vino portugués
                               Que en Oporto se cosecha        
                               Y se baña el mundo en él.

Viajeros               Vueltas, vueltas y más vueltas,
                               Barajemos ¡Voto a brios!
                               Y que vengan esas copas
                               Para alivio de esta tos.
                               Ay! ejem!, ejem!ejem!
                               No más vueltas, está bien.

Uno                       el seis cinco
Otro                      cinco tres
Otro                      el tres doble
Todos                   Bueno es!
Uno                       paso
Otro                      paso!
Otro                      Yo también
Todos                   zapatilla
                             en ese seis
Uno                       Quién ha sido?
Otro                      Yo no sé!
Todos                   Que no valga revolver.

Guardinha          ¡Centinela alertaaa!
Villalón                 Vamus, señores, Cuanto pasajero. Venid, compañeros mátires!
D. Roque             Buena remesa
Villalón                 Vamunus, que les van dar inciensu.


                               Llega la nueva remesa de viajeros         

Marqués             En donde está ese Lazareto?
Peixoto                               Aquí, meus senhores
Fonseca               Antes e preciso levar as fumazas
Marqués             Fumigue Vd. cuanto quiera
Fonseca               Nao e mais que uma cirimonia
Marqués             Nos echó Vd. la bendición
Fonseca               Possen suas senhorias pasar
Marqués             Soberbio edificio. Vamos, niñas.
Rosa                      Papa, yo no entro ahí.
Leonor                 Yo tampoco
Marqués             Vamos niñas, no hay remedio
Rosa                      Quién se acomoda en ese barracón?
Leonor                 Yo tengo miedo
Marqués             Veamos qué es esto. (entran todos)




Peixoto                    Eu voume imbora antes de oubir as queijas.
                               Nao sei donde se vae a arrumbar toda esta gente!
Fonseca               Nao o sei. Ja os poucos que estaban nao cabian
                               Na casa, e formularon protesto. Eu faço dimiçao!
Pixoto                  Isto está muito mal ordenado. E uma informalidade
                               Que da pobre idea de nos.
Fonseca               E uma vergonha!
Viajeros               Si, señor. Nos iremos!


Margarida           Ay, senhor Doutor! Ay, senhor Peixoto. Ha dentro
                               Uma conspiraçao terribel entre os pasajeiros!
                               Falande irse imbora.
Peixoto                               Heim!
Fonseca               Vamos ver que é iso

                               Los viajeros  con el Marqués al frente

Marqués             Señor Director! Yo no puedo permanecer un momento
                               Más con mi familia en este barracón. Soy uno de los    
                               Primeros en respetar las leyes del país en que me encuentro
                               Siempre que este país en que me encuentro, siempre que este
                               País respete los derechos que como hombre de Estado me corresponden
Viajeros               Muy bien, señor Marqués.
Fonseca               E uma rasao
Marqués             Soy un viajero que exijo para mi y mi familia un alojamiento decoroso
                            A cambio de mi dinero, y aquí no hay nada que ofrezca una
                            Mediana comodidad!.
Viajeros               No, señor, no la hay!
Rosa                    Papá, no te incomodes!
Leonor                 Papá, vámonos
Viajeros               Vámonos!
Fonseca               E uma rasao
Peixoto                               E uma verdade!
Marqués             Conste pues, señores que acato y respeto las leyes del país, pero que 
                            aquí   no me quedo con mi familia y supongo que nadie se quedará,                                       en  tanto no sean respetados los derechos que tenemos a la comodidad.

Viajeros               No nos quedaremos!
Marqués              El que quiera que me siga.
Viajeros               Todos!
Peixoto                É uma rasao.  ( dirigiéndose cara al Minho, grita) ¡Batallao!

Fonseca               Eu taobem vo lá facer o protesto
Viajero                 ¡Viva el Sr. Marqués!
Todos                   Vivaaa!
Peixoto                 As forzas do cordao deben convoyar a pasajem.
                            ¡Batalhao! Batalhao! Há que recibir novas ordens!

                               Música

Peixoto                   O pasajen vaise embora
                               Porque aquí nao pose estar
                               Formen todos! Rompan filas!
                               O deber é convoyar
                               Vamos-la, vamos-la
                               É a orden convoyar!


fotos de internet

                                              Nos imos e mbora, vamos convoyar.



                                                 FIN DEL APROPÓSITO




 Quiero dar las gracias a mi amigo José Martín, gran sabedor de historias de la aduana tudense, por facilitarme el libreto